آشنایی با انگور و بیماری های آن

زنجره مو، Psalmocharias alhageus Kol یکی از مهمترين و خسارت زا ترین آفات در باغ های انگور کشور مي باشد. انگور با نام علمی Vitis vinifera يکی از مهمترين محصولات اقتصادی باغی از مناطق معتدل تا مناطق گرمسیری می باشد. طبق مدارک موجود، کشت آن در مصر حدود 5 تا 6 هزار سال قبل صورت گرفته است. همه انگورهای موجود در ايران به جنس ويتیس از خانواده ويتاسه تعلق دارند. اين خانواده دارای حداقل 11 جنس شناخته شده و حدود 600 گونه می باشد.

در ایران دو گونه زنجره بيشترين خسارت را به گياهان باغی و تاکستان ها وارد می كنند.

زنجره مو چیست؟

زنجره مو از طريق مکيدن شيره گياهی در منطقه ريشه توسط پوره ها و همچنين ايجاد شکاف و تخمگذاری در داخل شاخه های يکساله و به ندرت دو ساله توسط حشرات ماده بالغ صورت می گيرد.

تخمگذاری آفت روی سرشاخه ها، باعث قطع يا ايجاد اختلال در آوندهای آبکش شده و در نهايت موجبات ضعف و سستي و در نهایت مرگ درختان انگور را فراهم مي کند. خسارت آن در برخي از مناطق موکاری به 90 درصد مي رسد.

زنجره مو در درختان مثمر به مو، سيب، آلبالو، به، هلو، انار، گلابي و سنجد و در درختان غير مثمر به سپيدار، زبان گنجشك، نارون، نسترن، ابريشم، ازگيل ژاپني و تبريزي خسارت ميزند.

زنجره گونه فلاوا در درختان مثمر به هلو، به، زردآلو، بادام، گردو، آلبالو،گلابي، آلو و سيب و در درختان غير مثمر به بلوط، اقاقيا، سرو نقره اي همچنين در گياهان علفي به علف هاي هرز شيرين بيان و تلخ بيان خسارت مي زند.

زیست شناسی آفت زنجره مو:

هر دو گونه اين آفت داراي سه مرحله زيستي شامل حشره كامل ، پوره و تخم مي باشد.

حشره كامل گونه زنجره مو :

اين حشره به رنگ سبز روشن با چشمهای فيروزه ای سير، روشن، سياه يا قهوه ای و بطول 20 تا 28 ميلیمتر است. حشرات كامل دارای بالهای شيشه ای و شفافی هستند و نر اين حشرات توليد صدا می كنند.

حشره كامل گونه زنجره فلاوا :

اين حشره به رنگ سبز روشن با چشمهاي ماشي تا سبز تيره و بطول 22 تا 30 ميلي متر است. حشرات كامل داراي بالهاي شيشه اي و شفافي هستند. بين بندهاي شكم حشرات كامل نوار هاي مشكي ديده مي شود. و نر اين حشرات توليد صدا مي كنند.

چرخه زندگی آفت زنجره :

حشرات كامل آفت از اوائل خرداد تا اواخر شهريور بتدريج ظاهر مي شوند ولي اوج ظهور آنها در دهه اول و دوم تيرماه مي باشد. حشرات نر و ماده يك هفته بعد از ظهور جفتگيري مي كنند. حشره ماده تخمهاي خود را بصورت دو رديف خط چين در زير پوست و داخل چوب شاخه گذاشته و روي آن را با ماده اسفنجي سفيد رنگي مي پوشاند. شكافهاي تخمگذاري دوكي شكل و بطول 6 ميليمتر است كه با رشد شاخه ها باز و مشخص مي شوند.

تعداد شكافهاي تخمگذاري روي شاخه ها متغير است اما در هر شكاف بطور متوسط 30 عدد تخم و روي هر درخت به طور متوسط 1000 عدد تخم گذاشته مي شود. هر حشره ماده در طول عمر خود كه دو هفته است تا 1000 عدد تخم مي گذارد.

حشرات ماده درختان پرشاخه را به درختان كم شاخ و برگ ترجيح مي دهند و از تخم ريزي روي گياهان ضعيف خودداري مي كند. طول دوره جنيني حدود 30 روز است كه پس از آن پوره سن يك ظاهر شده و از روي شاخه به روي خاك مي افتد. پوره سن يك به سرعت خود را از لابلاي خاك و شكاف زمين به ريشه گياهان ميزبان رسانده و از شيره آن ها تغذيه مي كند.

پس از تكميل سنين پورگي، پورههاي سن 5 از خاك خارج شده و براي تغيير جلد به درخت يا كلوخه ها چسبيده و حشره كامل در مدت 1 تا 2 ساعت از جلد خارج مي شود. شدت خروج پورههاي سن 5 از خاك در دهه اول و دوم تيرماه است. حشرات كامل در ساعات گرم روز در سايه درختان و شاخه ها استراحت مي كنند. مقداري از شيره گياه تغذيه كرده و سپس جفتگيري و تخمگذاري مي كنند. دوره تخم تا حشره كامل آفت زنجره مو 4 سال و زنجره فلاوا حدود 8 سال طول مي كشد.

آفت زنجره مو و فلاوا داراي 5 سن پورگي است. پوره سن يك به رنگ صورتي با چشمهاي قرمز بطول 1.8 تا 3 ميليمتر و پاهاي جلويي آن كننده است. پوره سن دوم به رنگ سفيد فاقد چشم و بطول 8 ميليمتر و پاهاي جلويي كننده است . پوره سن سوم به رنگ سفيد و بجاي چشم دو برجستگي در طرفين سر دارد. محل اتصال سينه به شكم خميده و طول حشره 15 ميليمتر است پاهاي جلويي اين سن پورگي نيز كننده است.

پوره سن چهارم به رنگ كرم با چشمهاي قهوهاي و بطول 23 تا 28 ميليمتر است . پاهاي جلويي پوره سن چهارم نيز كننده و جوانه هاي بال آن مشخص است. پوره سن پنجم به رنگ سبز كم رنگ با چشمهاي قرمز و بطول 23 تا 28 ميليمتر است. پاهاي جلويي اين سن پورگي نيز كننده است.

شکل تخم زنجره مو :

تخم هاي زنجره دوكي شكل ، به رنگ سفيد شبيه دانه هاي ريز برنج و بطول 1.5 ميليمتر مي باشد .

نحوه خسارت زنجره مو چگونه است؟

حشرات بالغ درون شاخه هاي جوان درختان ميزبان تخمگذاري مي كنند. تخمگذاري در شاخه هاي نازك و يا در قسمت نازك شاخه منجر به سبز خشك شدن و در نهايت باعث شكستگي آن مي گردد. در باغاتي كه اين آفت شيوع دارد درختان دچار كم رشدي شده، برگها زرد و ميوه ها بسيار كوچك مي شوند. درختان بتدريج ضعيف شده و سرانجام خشك مي شوند . پوره هاي اين آفت پس از خروج از تخم با استقرار روي ريشه درختان ميزبان به شدت از شيره گياهي تغذيه مي كنند. پوره سن يك و دو مستقيماً به ريشه هاي فرعي گياه چسبيده و فاقد لانه و محفظه هستند، در حاليكه پوره هاي سن 3 ، 4 و 5 در اطراف ريشه و محل فعاليت خود لانه گلي ساخته و در آن به تغذيه از شيره گياهي مي پردازند.

پوره ها تا شعاع يك متري از طوقه در اطراف ريشه ها مستقر هستند و شرايط كاملاً مرطوب را براي رشد خود ترجيح مي دهند. پوره ها با گذشت زمان جهت تغذيه از شيره گياه روي يك ريشه لانه هاي متعددي مي سازند ميزان خسارت آفت زنجره توسط حشرات كامل و پوره ها در تاكستان ها و باغات به طور متوسط 40 تا 50 درصد كل محصول در سال مي باشد.

فعاليت و خسارت اين آفت در زمين هايي كه عمق خاك آنها كم است و گياهان ميزبان آفت داراي ريشه هاي متراكم در قسمت هاي سطحي هستند، زياد تر است. ميزان فعاليت آفت زنجره در خاك، مستقل از خصوصيات شيميايي خاك است.

مديريت كنترل آفت زنجره مو

• آماده سازي زمين و تهيه بستر كاشت :

براي فعاليت زنجره، خاكهاي رسي بسيار مناسب است لذا هنگام تهيه بستر بايستي خاك را به گونه اي تغيير داد كه بافت سبك و شني ايجاد شود. خاكهاي سبك و شني ، آب و كود را در سطح خاك نگه نمي دارند لذا ريشه هاي سطحي در سطح خاك ايجاد نمي شوند در نتيجه ، دسترسي پوره ها به ريشه ديرتر صورت مي گيرد و تلفات طبيعي زيادتري به آنها وارد مي شود. اين خاكها براي ايجاد دالان خروجي توسط پوره هاي سن 5 و همچنين تهيه لانه تغذيه اي براي پوره هاي سن 3 به بعد نامناسب بوده و دالان سازي توسط پورههاي آفت در اين خاكها به سختي انجام مي شود. از طرفي در اين خاكها شكافهاي عميق تا سطح ريشه ديده نمي شود، در نتيجه پوره ها به راحتي نمي توانند خود را به ريشه رسانده و روي آنها مستقر مي شوند

• انتخاب ارقام مناسب:

ارقام مقاوم به آفت زنجره مو به ترتيب غوره آب، ياقوتي، شاهرودي، مهدي خاني (مهرگان) ، صاحبي، فخري و عسگري (بي دانه) مي باشند.

• نحوه تربيت و هرس :

در تاكستان ها تربيت موها به صورت خوابيده باعث حفظ رطوبت و پناهگاهي براي حشرات كامل زنجره مو مي شود، لذا تربيت ايستاده علاوه بر پيشگيري از بيماريهاي قارچي، موجب سهولت عمليات باغباني، خشك ماندن سطح خاك (پوره هاي سن يك آفت به محض خروج و برخورد با سطوح داغ خاك در مدت چند ثانيه مي ميرند، مشخص شدن بهتر شاخه هاي حاوي تخم و شكار بهتر حشرات كامل آفت توسط پرندگان مي شود. در خصوص ساير درختان نيز هرس فرم دهي توصيه مي شود.

• مديريت علفهاي هرز:

به منظور حذف علف هاي هرز حاوي تخم آفت و جلوگيري از دسترسي پوره ها به ريشه آن ها بايستي علف هاي هرز در ماه هاي مرداد و شهريور وجين و معدوم شوند. به منظور افزايش جمعيت و كارآيي دشمنان طبيعي زنجره، همچنين كنترل علفهاي هرز توصيه مي شود در صورت امكان نسبت به كاشت مخلوط يا انفرادي گياهان گلدار مانند شويد، بومادران، هويج وحشي، ماشك، جو و گل اشرفي اقدام گردد. 5-

• آبياري مرتب و کافی:

آبياري سطحي باعث گسترش ريشه درختان در سطح خاك مي شود در نتيجه دسترسي پوره هاي سن اول آفت به ريشه ها با سهولت انجام مي شود. بنابراين آبياري درختان بايستي به ميزان كافي و به طور منظم انجام شود. آبياري در هنگام اوج خروج پوره هاي سن 5 آفت باعث تسهيل در دالان سازي و خروج آسانتر آنها از خاك مي شود.

لذا توصيه مي شود در صورت امكان قبل و بعد از اين زمان (دهه اول و دوم تيرماه) آبياري بطور محدود انجام شود.

تقويت درختان:

درختان بايستي در زمستان از طريق چالكود و در بهار و تابستان از طريق محلول پاشي با كودهاي مايع تقويت شوند.

• شخم و پا بيل كردن زمين باغ :

هنگام خروج پوره ها يعني از اوائل تيرماه بيل زدن پاي درختان موجب خراب شدن دالانهاي خروج پوره ها شده و آنها را در معرض پرندگان قرار ميدهد.

• حذف شاخه هاي حاوي تخم آفت زنجره مو:

از اوائل تيرماه تا اواخر مردادماه بايستي شاخه هاي حاوي تخم آفت را بطور مرتب حذف نمود. با توجه به اينكه تعداد زيادي از تخمهاي زنجره توسط زنبور پارازيتوئيد Oligosita sp پارازيته مي شوند، لازم است شاخه هاي حاوي تخم هرس شده در محل باغ درون سطلهاي بزرگ نگهداري شوند. تا ضمن جلوگيري از نفوذ پوره هاي آفت به درون خاك با حفظ و حمايت پارازيتوئيدها باعث تثبيت جمعيت آنها شويم.

• محلول ریزی سم :

در هنگام خروج تدريجی پوره ها از تخم، عمليات سم آبياري بايستي اول مرداد انجام و پانزدهم مرداد تكرار شود.

استفاده از حشره کش های فيپرونيـل بــه مقــدار 20 سی سی بــه ازای هــر درخــت، ايميداکلوپرايــد با غلظت های 15 تا 20 ميلي ليتـر در 20 ليتـر آب به ازای هر درخت، و يا تيامتوکسام(آکتامیا) بـا غلظـت 20 سی سی در 20 لیتر آب به ازای هر درخت به صورت کاربرد از طريق خاک در سطح سايه انـداز درخت مو قبل از آغاز پرواز حشرات کامل زنجـره در اواخـر بهار.

جهت مصرف، ابتدا خاک سايه انداز درخت به عمـق 20 تا 30 سانتيمتر برداشـته شـده و پـس از ريخـتن محلول خاک برگردانده شده حداکثر 2 تا 3 روز پس از تيمار درختان، آبياری صـورت پـذيرد.

ضمنا با توجه به پايداری طولانی اين حشره کش هـا در خـاک (حدود 40 تا 60 روز) از مصرف غوره و برگ درختان مو پس از کاربرد حشـره کـش ايميداکلوپريـد و آکتامیا ، خـودداری گـردد .

(در این صورت می توان از حشره کش فیپرونیل 5% SC استفاده کرد)

لـذا توصيه مي شود در مناطق با برداشـت ارقام زودرس پس از برداشت محصول و در ساير مناطق قبل از ظهـور حشرات کامل در اواخر بهار سموم مصرف شود.

سموم مناسب جهت مبارزه با زنجره مو

فوسکا

مالاتیون کاوش

منابع:

• مهندس محمد سعيد امامی (عضو هيئت علمی مركزتحقيقات كشاورزی و منابع طبيعی اصفهان). مهندس هوشنگ شهرياری (كارشناس ارشد سازمان جهادكشاورزی اصفهان) -مهندس احمدرضا سيف الهی (عضو هيئت علمي مركزتحقيقات كشاورزي و منابع طبيعی اصفهان – مهندس حسين مقدس (كارشناس ارشد حفظ نباتات) – مهندس مرتضی علی اكبر سيچانی(كارشنــاس اداره برنامــه ريــزی رسانه های ترويجی – سيد ابوالقاسم قاسمی ( كارشناس اداره برنامه ریزی رسانه های ترویجی) 1388، آفت زنجره و مديريت كنترل آن. سازمان جهاد كشاورزی استان اصفهان
• حسين فرازمند، حيدر ولی زاده، مظاهر يوسفی، 1397. كنتـرل زنجـره مــو. موسسه تحقيقات گیاهپزشکی کشور.
• اسماعیلی، م. 1370 .آفات مهم درختان ميوه. نشر سپهر. تهران.
• بابـائی. ح، 1346 . زنجره مو ، ،نشریه آفات و بیماریهای گیاهی. جلد 27
• شکاریان مقدم، ب و ع. رضوانی. 1373. بررسی بیواکولوژی زنجره مو در لرستان. نشریه آفات و بیماریهای گیاهی، جلد 69