آشنایی با کرم میوه خوار گوجه فرنگی
آشـنایی بـا کرم میوه خوار گوجه فرنگی Helicoverpa ( Heliothis) armigera Huber و کنتـرل اصولـی آن نقـش مهمـی در بهبـود عملکـرد و افزایـش بهـره وری دارد. کرم میوه خوار گوجه فرنگی از مهمترین آفات گوجه فرنگی در جهان و ایران می باشد. این آفت بسیار پلی فاژ است و همه جاگستر بوده، در همه نقاط جهان شامل اروپا، استرالیا، آفریقای جنوبی، شمالی و مرکزی یافت می شود. دامنه میزبانی آن وسیع بوده، قادر به ایجاد خسارت در بیش از 200 گونه گیاهی می باشد و روی میزبانهای مختلف تیپهای خسارتی متفاوتی دارد. همچنین از آفات مهم پنبه و سایر گیاهان مانند توتون، ذرت، بادمجان و لوبیا، پسته، نخود، کنجد و… نیز می باشد.
خسارت کرم میوه خوار گوجه فرنگی:
قسمت عمده خسارت این آفت در اثر حمله لاروها به قسمتهای بارور گیاه شامل گل، غنچه، کپسول و میوه می باشد. گاها خسارت آفت با فساد میوه ها تشدید می شود که این امر موجب کاهش بازارپسندی محصول می گردد.
این آفت روی ارقام متفاوت گوجه فرنگی خسارت مختلفی ایجاد می کند. آستانه زیان اقتصادی کرم هلیوتیس بسیار پایین بوده و از یک منطقه به منطقه دیگر متغیر است. خسارت ناشی از این آفت روی گوجه فرنگی در حالت طغیانی بین 85 تا 93 درصد گزارش شده است.
با توجه به تولید مثل بالا، طبیعت پلی فاژ وایجاد مقاومت سریع این آفت در برابر حشره کشها، کنترل آن دشوار است. هر لارو۲۰-۱۶ غنچه و میوه یا غوزه را می تواند مورد حمله قرار دهد و از بین ببرد .
زیست شناسی و نحوه خسارت کرم میوه خوار گوجه فرنگی :
آفت کرم غوزه یا کرم میوه گوجه فرنگی، زمستان را به صورت شفیره در داخل خاك سپری می کند. کرم هلیوتیس در نقاط كوهستانی و مرتفع ۳ نسل، در سواحل دریای مازندران ۴ نسل و در نقاط گرمسیری تا ۵ نسل دارد.
زمستانگذرانی به حالت شفیرگی در عمق ۱۰-۴ سانتیمتری زمین می باشد. اولین پروانه ها اوایل بهار پس از گرم شدن هوا ظاهر می شوند. معمولا بین 500 تا 2700 عدد تخم به صورت منفرد روی برگچه های انتهایی برگهای نزدیک به گلها (بیشتر در سطح زیرین برگها) یا میوه های کوچک گذاشته و لاروهای تازه تفریخ شده پس از خروج از تخم ابتدا ازجوا نه های انتهایی و برگهای تازه تغذیه نموده، سپس به غنچه، گل و میوه حمله كرده و با سوراخ كردن میوه ها از میوه های نارس تغذیه کرده و در محل تغذیه فضولات باقی مانده لارو قابل مشاهده می باشد. در نهایت میوه ها غیرقابل استفاده می شوند . میوه های کرم زده زودتر قرمز شده و خسارت چین اول معمولا شدیدتر است. البته علاوه بر گوجه فرنگی روی علفهای هرز مجاور مزارع مانند پنیرك نیز تخمریزی میکند. لاروهای این آفت ضمن تغذیه از برگ، از میوه نیز تغذیه کرده و خسارت اصلی را به میوه وارد می نمایند.
میوه های رسیده به ندرت مورد حمله قرار می گیرند. در مراحل اولیه لاروی، لاروها از محل اتصال ساقه به میوه وارد میوه شده و سوراخهای عمیقی را در میوه ها ایجاد می کنند و ممکن است از یک میوه خارج شده و وارد میوه دیگری شوند. تغذیه آنها منجر به ایجاد حفره های لاروی، آبکی، نامنظم و سیاه رنگی شده که درون آنها مملو از فضولات آفت است. میوه ها اغلب بعد از حمله آفت، راه نفوذ باکتری و قارچهای ثانویه را فراهم کرده که باعث پوسیدگی و فساد کامل میشوند.
همچنین در شرایط طغیانی لاروها رفتار ساقه خواری نیز پیدا کرده و با سوراخ کردن ساقه های نرم و آبدار به خصوص در سر شاخه ها خسارت جبران ناپذیری به محصول و مزرعه وارد می کنند.
روشهای شناسایی آفت کرم میوه خوار گوجه فرنگی
حشرات کامل:
پروانه هایی با اندازه متوسط، 35-25 میلیمتر هستند رنگ بالهای جلوئی پروانه زرد خاكستر، زرد مایل به سبز یا مایل به پشت گلی است و روی هر بال یك لكه كوچك گرد به رنگ سیاه و یك لكه لوبیائی تیره دیده می شود. انتهای بال جلوئی دارای نوارهای عرضی موجدار تیره می باشد( شکل 2).بالهای عقبی سفید روشن و در حاشیه خارجی و درونی منقوش به یك نوار نسبتا بزرگ قهوه ای رنگ است كه حدود یك سوم بال را می پوشاند. شاخك ها نخوش ( نخ مانند) و طویلی ولی طول آنها از طول حشره كمتر است.
مشخصات تخم ها:
تخمها نیمکروی، به صورت انفرادی و به رنگ زرد روشن مشاهده می شوند. تخمریزی شبها انجام می گیرد
شکل شناسی لاروها:
رنگ لاروها متغیر بوده ولی عموما به رنگ سبز با خطوط تیره و روشن در طول بدن مشاهده میشوند.
روی پشت لارو چهار ردیف نوار تیره وجود دارد كه دو نوار وسطی به وسیله یك خط باریك از هم جدا می شوند.
شفیره ها:
شفیره به رنگهای متفاوت از زرد كهربائی روشن تا قهوه ای بلوطی است و در انتهای شكم دو عدد خار تیره باریك و نزدیك بهم قرار دارد كه طول خار یك مــیلیمتر است.
روشهای پایش و ردیابی کرم میوه خوار گوجه فرنگی :
از آنجاییکه لاروها سریعا میوه ها را سوراخ کرده و وارد آنها می شوند، کاربرد حشره کش ها پس از نفوذ به میوه چندان موثر نخواهد بود. پس بایستی روشهای پایش برای لاروهای تازه تفریخ شده یا تخمها اعمال گردد.
- میتوان از 3 تا 5 تله فرمونی جنسی در هر ایستگاه برای پایش استفاده کرد
- توصیه می شود به صورت تصادفی در 30 بوته گوجه فرنگی، برگچه های انتهایی برگهای نزدیک به گلها یا میوه های کوچک به منظور مشاهده تخمهای آفت مورد پایش و بررسی قرار گیرد.
در صورتی که روی این 30 بوته تعداد 3 تخم سالم مشاهده شد، نیازی به ادامه ردیابی نیست.
ولی چنانچه تعداد 3 تا 5 تخم سالم یافت گردید لازم است تعداد 30 بوته دیگر مورد بررسی قرار گیرد و در صورتیکه تعداد تخمهای یافت شده 3 یا کمتر از 5 عدد بود می توان پایش و ردیابی را متوقف کرد.
اگر تعداد تخمهای مورد مشاهده بیش از 5 عدد باشد بایستی عملیات مبارزه و سمپاشی با در نظر گرفتن دشمنان طبیعی آفت انجام شود.
کنترل زراعی:
- انجام شخم عمیق و یخ آب زمستانه .
- برخی واریته های مقاوم دارای ماده ای به نام توماتین Tomatin هستند که باعث توقف رشد لارو می شود.
بهداشت گیاهی:
برای جلوگیری از خسارت این آفت در سالهای بعد، بایستی میوه های آلوده جمع آوری و حذف شوند.
کنترل بیولوژیکی و غیرشیمیایی :
- برای شکار حشرات کامل و کاهش جمعیت آفت باید تعداد حداقل 10-5 فرمون جنسی را به همراه تله تخصصی در هر هکتار مزرعه گوجه فرنگی استفاده کرد.
- کاربرد باکتری Bacillus thuringiensis subsp. kurstaki جهت کنترل لاروهای سنین پایین و در تلفیق با سایر عوامل بیولوژیک (زنبورهای پارازیت تریکوگراما و براکون) طبق برچسب توصیه می گرد.
- از آنجایی که نور خورشید باعث از بین رفتن این باکتری می شود، بهترین زمان کاربرد آن بعداز ظهر است که شدت نور خورشید کاهش می یابد. البته بهتر است تا 48 ساعت پس از محلولپاشی بارندگی نباشد. در صورت نیاز، هر 7-5 روز محلولپاشی تکرار شود. در زمان تهیه سوسپانسیون باکتری بی تی، بهتر است با افزودن سرکه سفید به میزان نیم لیتر در هزار لیتر آب تانکر شرایط را برای تأثیر بهتر بی تی فراهم کرد چون که آبهای قلیایی باعث کاهش اثر بی تی می شوند
- زنبورهای پارازیت براکون (Brracon hebetor) پارازیت کننده لارو و همچنین تریکو گراما (Trichogramma.sp) پارازیت کننده تخم آفت را می توان در ساعات اولیه روز در مزرعه رهاسازی کرد. استفاده از این زنبورها در سطح وسیع نتایج خوبی داشته است.
کنترل شیمیایی:
در مدیریت تلفیقی هلیوتیس، کنترل زراعی، بهداشتی و کاربرد عوامل بیولوژیکی، محور برنامه های مدیریت آفت می باشد. کنترل شیمیایی بایستی صرفا با استفاده از آفت کشهای ثبت و توصیه شده برای کنترل هلیوتیس و بر اساس شناخت کافی از تاثیر آفت کشها در منطقه و ترجیحا کاربرد سموم انتخابی، استفاده تناوبی از آفت کشها بر اساس گروه بندی، نحوه تاثیر سموم و طبق یک برنامه مشخص و توجه کافی به توصیه های کارشناسان منطقهای و ستادی انجام شود.
آفت کش های موثر بر کرم میوه خوار گوجه فرنگی
- لوفنورون کاوش
- کاروین
- امامکتین بنزوات کاوش
- امامکتین بنزوات+ ایندوکساکارب کاوش
- ایندوکساکارب کاوش
- تیاکلوپرید + دلتامترین کاوش
- اسپینوساد کاوش
منابع:
1- اسماعیلی، م.، میرکریمی، ا. و آزمایش فرد، پ. 1374 .حشرهشناسی کشاورزی. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، 550 ص. 2
2- خانجانی، م. 1391 .آفات سبزی و صیفی ایران، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان، چاپ پنجم، 46-50 صفحات
3- زندی سوهانی، ن.، یاراحمدی، ف. و خدادادزاده، ح. 1398 .تاثیر برخی حشرهکشهای گیاهی و شیمیایی روی جمعیت شب پره گوجه فرنگی. خلاصه مقالات دومین کنفرانس بین المللی و ششمین کنفرانس ملی کشاورزی ارگانیک و مرسوم
4- عابدی، م. و احمدوند، ر. 1398 .آشنایی با آفات و بیماریهای گوجهفرنگی. نشریه ترویجی،سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، 7-9 صفحات
5- شیخی گرجان، ع.، نجفی، ح.، عباسی، س.، صابرفر، ف.، رشید. م. و مرادی. م. 1396 .راهنمای آفتکشهای شیمیایی و ارگانیک ایران. انتشارات راهدان، چاپ ششم.
6- کژال کریمی – شهریور ماه 1399 دستورالعمل اجرایی مدیریت تلفیقی کرم میوه خوار گوجه فرنگی (هلیوتیس) سازمان حفظ نباتات. معاونت کنترل آفات. دفتر پیش آگاهی دستورالعمل شماره: 9906101
7- ریبا وفایی اسكویی – حمید یدائی – مرداد 97 دستورالعمل اجرایی مدیریت كرم قوزه در زراعت پنبه سازمان حفظ نباتات. معاونت کنترل آفات. دفتر پیش آگاهی دستورالعمل شماره: 970653
8- علی نادری عارفی و محمود جوکار 1397 کرم قوزه پنبه و کنترل تلفیقی آن / نویسنذگان علی نادری عارفی و محمود جوکار؛ تهیه شده در مرکس تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، دفتر شبکه دانش و رسانه های ترویجی. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، دفتر شبکه دانش و رسانه های ترویجی
9- FYE RE; Mc ADA WC. 1972. Laboratory
studies on the development, longevity and fecundity of six lepidopter on pests of cotton in Arizona, USDA. Res. Serv. Tech. Bull 1454: 72.
10- ZALUCKI MP; DAGLISH G; FIREMPONG S; TWINE PH. 1986. The biology and ecology of Heliothis armigera (Hübner) and H. punctigera Wallengren (Lepidoptera: Noctuidae) in Australia: what do we know? Australian Journal of Zoology 34:779–814.
Potato Aphid & Tomato Fruitworm Monitoring Supplement to UC IPM Pest Management Guidelines: Tomato -11 www.ipm.ucanr.edu
PRATISSOLI D; LIMA VLS; PIROVANI VD; LIMA WL. 2015. Occurrence of Helicoverpa armigera (Lepidoptera -12 Noctuidae) on tomato in the Espírito Santo s