علف هرز برنج و روشهای مبارزه و کنترل آن

علف هرز برنج علاوه بر آفات و بیماری ها یکی از عوامل خسارت زا در مزارع برنج می باشد. گیاه برنج L sativa Oryza L از خانواده (Poaceae) یكی از مهمترین و قدیمی ترین محصولات زراعی با سابقه كشت بیش از 7 هزار سال می باشد و نقش اساسی در تامین انرژی و امنیت غذایی بشر دارد.

علف هرز برنج چه خسارتی ایجاد می کند؟

علفهای هرز با رقابت جهت كسب آب، مواد غذایی و زمین، موجب كاهش عملكرد برنج گردیده و كاهش ارزش اقتصادی آن را در پی دارند. بنابراین در صورت عدم كنترل علفهای هرز، خسارت شدید به مزرعه برنج وارد می شود. براساس گزارش فائو، میزان خسارت آفات در زراعت برنج آسیا 15%، بیماریها 12% و علفهای هرز 8.11% اعلام شده است.

خسارت ناشی از حضور علف هرز در مزارع برنج:

هدر رفتن آب ، مواد غذایی و سرمایه
کاهش رشد رویشی کم شدن تعداد پنجه در بوته برنج
کاهش کیفیت دانه های برنج و کاهش بازار پسندی
کاهش عملکرد
افزایش خسارت ناشی از آفات و بیماری ها

در كشور ما این آمار اندكی متفاوت بوده و خسارت علفهای هرز بیشتر از این مقدار می باشد. طبق بررسیهای دیگری كه صورت گرفت، خسارت وارده به گیاه برنج توسط علفهای هرز 45 درصد، حشرات زیان آور 30 درصد، بیماری های برنج 20 درصد و سایر عوامل 5 درصد، اعلام گردید.

انواع علف هرز برنج:

علف های هرز در مزارع برنج به سه دسته تقسیم می شوند:

علف های هرز کشیده برگ یا نازک برگ ( سوروف…)

علف های هرز پهن برگ (قاشق واش …)

علف های هرز جگن ها ( اویار سلام…)

خسارت زاترین علف هرز در تمام مزارع برنج کشور علف هرز سوروف می باشد که همه مراحل زندگی برنج حضور دارد(خزانه برنج و مزارع اصلی برنج)

در خصوص اهمیت علفهای هرز در زراعت برنج اشاره به یك نكته كافی است و آن اینكه 99 درصد شالیكاران حداقل از یك علفكش و یك بار وجین دستی علاوه بر غرقاب و عملیات خاك ورزی برای مدیریت علفهای هرز برنج استفاده می كنند. در شـالیزارهای شـمال امـروزه حـدود 30 گونـه بــه عنـوان علـفهـای هــرز شـالیزار شـناخته می شوند، كـه بسـته بـه شـرایط در هـر منطقـه بـین 15-10 گونـه مهم علف هرز برنج وجود دارد . آخـرین علـف هـرز شناسـایی شـده گونـهای سـوروف مهـاجم اسـت كـه بـه دلیـل تشـابه زیـاد بـه بـرنج، بـه نـام سـوروف بـرنج (Echinochloa oryzicola (Ard) Fisher ) نامیـده شده و به اشتباه به جای برنج از خزانه به زمین اصلی منتقل و نشاء می گردد.

برخی از علفهای هرز نظیر سوروف از طریق اندامهای هوایی با جذب نور و سایه اندازی بر روی برنج و كاهش فتوسنتز موجب نقصان عملكرد می گردند و برخی دیگر مانند روغن واش(گوشاب) و پیزرها از طریق اندامهای زیرزمینی و جذب بیشتر مواد غذایی و ممانعت از گسترش ریشه گیاه زراعی موجب خسارت می گردند كه وجین دستی قادر به كنترل مطلوب آنها نیست در حالیكه وجین قادر به كنترل مطلوب سوروف می باشد.

علف هرز برنج - سوروف

همچنین برخی از علفهای هرز اخیراً از حاشیه وارد مزارع شده (گل آردی – دونیش – توق) و برخی نیز مانند روغن واش از مردابها و كانالهای آب به مزارع وارد شده و جزء علفهای هرز زراعت برنج شده اند و تعدادی به مانند نی و لویی در مزارعی كه مدتها كشت نشده و بصورت آیش گذاشته شده اند، تكثیر می یابند. به آن دسته از علفهای هرزی كه هرساله مشكلات فراوانی ایجاد می كنند و كنترل آنها به سختی صورت می گیرد، علف هرز سمج نیز می گویند.

محققین، آب را مهمترین علفكش در زراعت برنج می دانند. آب به تنهایی قادر است به میزان 60-40 درصد از رشد علفهای هرز بكاهد. آب علاوه بر اثر مستقیم در كنترل علفهای هرز موجب حفظ و افزایش كارآیی علفكشها در كنترل علفهای هرز می گردد.

گزینه های مدیریت علف هرز برنج:

پیشگیری

از اساسی ترین روشهای كنترل علفهای هرز بوده، و گسترش آن را محدود می سازد. اقدامات پیشگیرانه عبارتند از: استفاده از بذرهای عاری از علف هرز، بهداشت مزارع؛ مرزها؛ كانالهای آبیاری، تمیز كردن ادوات كشاورزی، انتخاب محل مناسب تهیه خزانه و…. برنامه پیشگیرانه مدیریت علف هرز هنوز هم در برابر توده علفهای هرز مقاوم به علفكش و علفهای هرزی كه كنترل آنها مشكل می باشند، قابل اجرا است. علفهای هرز به راحتی می توانند خود را در برابر شیوه های كنترل، بدلیل دارا بودن قابلیت زیاد وفق دهند. نمونه بارز این موضوع هماهنگی رنگ برگ سوروف و برنج قرمز با محصول اصلی در پاسخ به وجین دستی می باشد. یكی از اقدامات لازم پیشگیرانه كه باید انجام گیرد، انتخاب یك منطقه مناسب و عاری از علف هرز داخل مزرعه جهت تهیه بذر سال آینده می باشد.

كنترل زراعی و فیزیكی علف هرز برنج

عملیات زراعی كه جهت كنترل علفهای هرز انجام میگردد عبارتند از:

شخم: معمولاً دو تا سه مرحله شخم در شالیزارها انجام میشود شخم مرحله اول كه در پاییز صورت میگیرد موجب از بین رفتن بذور علفهای هرز شده (البته عده ایی معتقدند شخم پاییزه میزان بقاء بذور علفهای هرز مانند سوروف را افزایش میدهد) از طرف دیگر اگر این شخم عمیق باشد سبب میگردد كه بذر علفهای هرز به اعماق خاك رفته و در صورت جوانه زدن قادر به خروج از خاك زمین است اگر به درستی 2 نگردند. مرحله دوم و سوم شخم زدن كه همراه با گلخرابی (پادلینگ) انجام شود، میتواند در كنترل رشد علفهرز مؤثر باشد

تسطیح: چنانچه تسطیح شالیزار به خوبی صورت گیرد باعث یكنواختی عمق آب آبیاری در مزرعه میشود و تا حدودی از رشد علف های هرز جلوگیری میشود زیرا در صورت عدم تنطیم ارتفاع آب علف های هرز برنج به محض قرار گرفتن در شرایط خشكی پدیدار میگردند

غرقاب: به زیر آب بردن زمین نشاءكاری شده به عمق 5 سانتیمتر به مدت چهار هفته باعث كاهش رشد علفهای هرز می شود.

وجین: حذف مکانیکی علف های هرز با دست و یا با دستگاههای وجین كن مانند كونوویدر (در كشتهای مكانیزه) صورت می گیرد. وجین با دست قدیمی ترین و عمومی ترین روش مبارزه بـا علـفهـای هـرز در دنیـا اسـت. و هـیچ نـوع علف هرزی در مقابل این روش مقاوم نیست. از نظر زیست محیطی و حفظ تعادل طبیعـی هیچگونـه زیـانی ندارد بخصوص كه وجین دستی موجب جابجای آب و تهویـه خـاك شـده و بـر رشـد مناسـب و شـادابی نشاءهای برنج تأثیر گذار است. معمولاً دو نوبت وجین و گاهی بیشتر ضرورت دارد (البتـه تكـرار وجـین و وجین دیرهنگام میتواند سبب خسارت به ریشه برنج و كـاهش عملكـرد مـی شـود). وجـین نوبـت اول در زراعت برنج با روش نشـاءكاری 20-15 روز بعـد از نشـاءكاری و زمـان نوبـت دوم 35-20 روز بعـد از نشاءكاری می باشد.

كنترل شیمیایی علف هرز برنج

مبارزه با علفهای هرز یكی از پر هزینه ترین عملیات زراعی در برنج است. یكی از آسانترین و مؤثرترین و كم هزینه ترین روشهای كنترل علفهای هرز، روش شیمیایی می باشد. مبارزه شیمیایی با علفهای هرز برنج مستلزم انتخاب علفكش مناسب با توجه به شرایط رویش برنج و علفهای هرز و همچنین نوع علفهای هرز می باشد.

عدم توجه به انتخاب علفكش مناسب موجب نرسیدن به نتیجه دلخواه در مبارزه با علفهای هرز می گردد. از آنجا كه اكثر علفكش های توصیه شده برای برنج به صورت نمك پاشی و مستقیماً در آب مصرف میشوند و نیازی به سمپاشی ندارند، لذا مصرف علفكشها در این محصول از اهمیت ویژهای برخوردار است. علفكشهای بن سولفورون متیل و سینوسولفورون هم به صورت خاك مصرف (نم كپاشی) و هم به صورت محلولپاشی در شالیزار استفاده می گردند. جهت توزیع یكنواخت علفكش در خاك بهتر است ابتدا محلول علفكش تهیه و سپس با قوطی های مخصوص دارای منفذ مصرف گردند

تاكنون 20 فرمولاسیون علفكش برای زراعت برنج توصیه شده است. كه این علفكشها هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ تنوع در مكانیزم عمل، مناسب بوده و اگر برنامه تناوب در مصرف علفكشها در این زراعت اعمال گردد مشكلی از نظر تعداد و نوع علفكش وجود نخواهد داشت. البته اگر در خصوص ثبت علفكش های مخلوط در مزارع برنج اقدام گردد، به بهبود مدیریت شیمیایی این محصول كمك می گردد.

اصول كاربرد علف كشها:

اكثر كشاورزان كاربرد علفكشها را در كشت مكانیزه برنج، قبل از نشاءكاری انجام داده و از نتیجه آن در كنترل علفهای هرز ابراز رضایت می نمایند، اما در نشاكاری دستی كاربرد علف كش ها عمدتا 5 تا 7 روز بعد از نشاكاری بر اساس دستورالعمل شركت های تولید كننده انجام می گیرد. در صورتیكه زمان آماده سازی زمین نشاءكاری (پادلینگ یا گل خرابی) با زمان نشاءكاری فاصله زیادی داشته باشد، توصیه می گردد نصف دز علفكش پس از پادلینگ زمین و نصف دیگر پس از انتقال نشاء به زمین اصلی و استقرار مناسب آنها، مصرف گردد. در این صورت بهتر است 24 ساعت بعداز انجام عملیات پادلینگ و تثبیت خاك، علفكش مصرف تا كارآیی آن كاهش نیابد.

مصـرف زود هنگـام علـف كـش در زراعـت بـرنج دارای معایـب فراوانـی اسـت كـه بـه مهـمتـرین آنهـا اشاره می نماییم :

بدلیل انجام عملیات نشاءكاری و حركت ادوات و كارگران داخل مزرعه، مصرف علفكش قبل از نشاءكاری باعث میشود مقدار زیادی علفكش در عمق خاك قرار گرفته و هدر برود.

علفكش های برنج كه نمكپاش بوده و با دست پخش می گردند، در صورت نبود آب كافی در كرتها (كه معمولاً قبل از نشاءكاری میزان آب كافی در داخل كرتها نیست) به طور یكنواخت توزیع نمی گردند و كارآیی آنها كاهش می یابد.

علفكشهای انتخابی برنج موجود در كشور، سوروف را تا مرحله دوبرگی علفهای هرز را كنترل می نمایند. بنابراین بهتر است پس از جوانه زنی علف هرز و قبل از دو برگی شدن آنها علفكش ها مصرف نمود.

مصرف علفكش بلافاصله پس از انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی بدلیل تنش حاصله از انتقال، آسیب بیشتری به نشاءها وارد نموده و بهتر است با رعایت زمان مناسب بعد از نشاءكاری تحمل گیاه برنج افزایش یافته و به آن كمتر تنش وارد شود.

ریشه برنج حساسترین و آسیب پذیرترین اندام گیاه در مقابل علفكش بوده و همچنین در زمان انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی ریشه ها تا حدی آسیب دیده و مصرف زود هنگام علفكشها (همزمان و یا قبل از نشاءكاری) موجب وارد شدن آسیب بیشتری به نشاء برنج می گردد.

رعایت بهداشت كشاورزان و كارگران بخاطر میزان تماس مستقیم آنها با علفكش یكی از مهمترین دلایل آنست كه با مصرف زود هنگام سموم علفكش مخالفت می گردد.

مدیریت علف هرز در خزانه برنج:

مدیریت علفهای هرز در خزانه اولین و مهمترین اقدام جهت جلوگیری از خسارت به محصول برنج و انتقال علفهای هرز به زمین اصلی می باشد. وجود برخی از علفهای هرز در خزانه و عدم كنترل مناسب آنها مانند انواع سوروف بخصوص سوروف هوشمند و برنج وحشی، باعث می گردد كه گیاهچه آنها همراه نشاء برنج به زمین اصلی منتقل گردد. همچنین وجود گیاهچه های علفهای هرز در خزانه و رقابت آنها با نشاء برنج موجب وارد آمدن خسارت به محصول می گردد.

مدیریت علفهای هرز برنج در خزانه با دو روش زراعی و شیمیایی صورت می گیرد.

در روش زراعی ابتدا انتخاب محل غیر آلوده جهت احداث خزانه و در صورت آلوده بودن منطقه استفاده از خاك مناطق غیر آلوده در خزانه، اولین اقدام می باشد. حذف دستی و مكانیكی گیاهچه های علفهای هرز در خزانه از دیگر اقدامات لازم در مدیریت علفهای هرز برنج در مرحله خزانه بوده كه هزینه كارگری را افزایش میدهد. آماده سازی زود هنگام خاك خزانه و پلاستیك كشیدن روی آن بمدت یك هفته میتواند در مدیریت علفهای هرز خزانه بسیار مفید باشد.

در روش شیمیایی از علفكشهای بوتـاكلر، تیوبنكـارپ ، پروپانیـل و اگزادیازون برای كنترل علف های هرز در خزانه استفاده می شود. میزان مصرف این علفكش- ها در خزانه به میزان 30 تا 40 سی سی برای هر 100 مترمربع و 3 تا 4 روز قبل از بذرپاشـی مـی باشـد. جهت جلوگیری از اثر منفی علف كش بر جوانه های برنج آب خزانه قبل از بذر پاشی كاملا تخلیـه شـده و یك یا دو بار آبشویی انجام گیرد.

همچنین هوای سرد اوایـل فصـل باعـث كـاهش كـارآیی ایـن علفكش و هوای گرم زیر پلاستیك موجب افزایش اثرات سوزانندگی علفكش بر روی بـرنج مـیگـردد.

یك روز قبل از سمپاشی ، لازم است آبیاری را قطع كرد و دو روز بعـد از سمپاشـی، دوبـاره جریـان آب را برقرار نمود . برای دست یابی به کارایی مطلوب علفکش های مصرفی پس از مصرف علف کش ها 48 تا 72 ساعت آب درون کرت ها حفظ شود ( خارج نشود)

همه علف کش های برنج به جز بنتازون بایستی 5 تا 7 روز پس از انتقال نشاء مصرف شوند .

رعایت فاصله زمانی بین مصرف علفکش با حشره کش ها و قارچ کش ها الزامی می باشد.

علفكشهای بوتاكلر، تیوبنكارپ و اگزادیازون سه روز قبل از بذرپاشی بستر خزانه را كاملاً تسطیح و ماله می كشند و علف كش را داخل آب كرتها مصرف نموده و پس از نفوذ آب داخل زمین، علفكش همراه با آب بر روی سطح خاك میماند. جهت کنترل علف های هرز در خزانه برنج قبل از بذر پاشی قطع آب 24 ساعت قبل از کاربرد علفکش الزامی است. سطح کرت ها را به ارتفاع 5 سانتی متر آب بسته و پس از مصرف علف کش ها 48 ساعت آب درون کرت ها حفظ کرده و پس از آن آب را خارج کرده و اقدام به آب شویی خزانه کرده و پس از آن خزانه آماده بذر پاشی می باشد.

بعد از جوانه زنی بذور علفهای هرز و هنگام خروج از خاك ساقه چه یا ریشه- چه آنها با علفكش تماس پیدا كرده از بین می روند. قبل از بذرپاشی داخل كرتهای خزانه اقدام به جوانه زنی بذور برنج گردد.

علفکش های مورد استفاده در مزارع برنج:

منابع :

افشین ولایی، مژگان یوسفی دیلمی، مرتضی نصیری، محسن عمرانی آذرماه 97 دستوارلعمل اجرایی: مدیریت علفهای هرز برنج. سازمان حفظ نباتات کشور دفتر پیش آگاهی و کنترل عوامل خسارت زا

یحیی ابطالی، مهدی ابطالی ، 1387 .مهمترین علف های هرز مزارع برنج و مدیریت کنترل آنها. اداره ترویج کشاورزی مازندران.

۰۳۴۳۲۲۶۰۰۹۰